Чи яах баясан вэ?

 

Хөдөөнөөс хотод ирж, хотод ажил ихтэй байсан ч нийслэлд ойрхон аймгийн төв рүү хэрэг болгон намайг шалгахаар ирсэн ах маань мэдээж ээжийн даалгаварыг гүйцэлдүүлж явааг би мэднэ. Тэрээр манайд ирж нэг хоноод үд өнгөрч байхад явах юм болоод сууж байсанаа гал тогоонд хоол халаах санаатай зогссон намайг хэрэг гарган дуудаад

– Энэ хажуу айлд чинь юун улс байдаг юм бэ гэв.

– Аан. Манай хэлтэсийн дарга эхнэр хүүхэдтэйгээ байдаг. Би энд томилогдож ирээд байр олдоггүй. Тэгээд бид хоёр нийлж хоёр өрөө байр түрээсэлсэн юм.

– Аан зөв зөв. Эхнэр нь их аятайхан хүүхэн юм. Нүдэнд дулаахан. Юу хийдэг хүүхэн бэ гэж их л хэрэгт дурлан лавшруулав.

– Ажилгүй гэртээ хүүхдээ хардаг юм гэтэл

– За чи минь ийм хүүхэнтэй суув гэхэд нь би гайхлаа.

Саяхан л нүдэнд дулаахан их аятайхан хүүхэн байна энээ тэрээ гэж байсанаа гээв гэнэт шал эсрэг юм яриад унахаар хэн ч гайхна л даа. Манай ах их ажигч гярхай, хүн сайн танидаг гэж өөрийгөө үргэлж шахуу л ярьж явдаг хүн. Хэдийгээр сургууль соёлын мөр хөөж, эрдэм ном гэж яваагүй насаараа малын зах сахиж хөдөө сум ч биш бүүр алс баг гэж хэдэн айлтай ханьсаж явсаар дөч гарсан бүдүүн баараг эр. Гэсэн ч ер нь юуг ч болов нэг их хол зөрүүлэхгүй ёстой голтой хэлнэ дээ. Би ч наагуур бодож суув. Ажилгүй, гэртээ хүүхэд харах нэрээр гэрийн мухар сахисан хүнтэй суув гэж хэлээд байна гэж санасан юм. Гэтэл ах маань хэсэг суусанаа “Мань мэтэд ч хүний эхнэр хамаа юу. Гэхдээ хархад сайхан ч гэлээ энэ туучы царайтай юм” гэхээр нь миний сонирхол бүр хөдөлөөд “Туучы гэж бас ямар царай байна аа” гээд идэж байсан хоолондоо хахаж цацан асуувал ах маань ер наригсан шинжгүй “Заяа муутай хүүхэн байна” гээд пал хийтэл хэлдэг байгаа.

* * *

Бид нэг байранд орж хамт амьдраад удаагүй байсан цаг. Би ч санаанд юм буусангүй тэгс хийгээд өнгөрсөн юм. Тэр эгчийг Сараа гэдэг. Би мөн адил анх хараад ямар сайхан эгч вэ гэж өөрийн эрхгүй бодоод амжсан л юм даг. Харин ахыг тэгж хэлээд явсанаас хойш түүнийг их ажигладаг болж билээ. Гадна өнгөндөө бол Сараа эгч тун ч өө байхгүй. Би их сургуульд байхдаа ч ийм тэгш царай зүс, бие хаатай эмэгтэйг олж хараагүй. Хийх юмаа олж ядсан хэдэн баньд сургуулийнхаа хамаг л охидыг сонжиж суусан цаг мундахгүй. Гэтэл Сараа эгч тарган биш бас туранхай ч биш. Их өндөр биш ч газраар нэг намхан ч биш. Давхараагүй хирнээ хачин сайхан том нүдтэй, огт будаагүй байж зурсан юм шиг хэлбэр сайтай тас хар хөмсөгтөй, дун цагаан эмэгтэй, шүд нь хачин сайханаас гадна тэр уруул нь бүр илүү сайхан харагдана. Би хамт байх хугацаандаа түүнийг нүүрээ будаж зогсохыг л лав хараагүй юм даг. Нэг өө байдаг юм байна аа. Тэр нь бол ярихдаа эрүүгээ зуугаад байгаа юм шиг зуурч ярьдаг. Тэрнээс бусадаар бол гудамжинд инээгээд алхаж явхад нь бол хир баргын эр эргээд хархаар л сайхан бүсгүй. Хоол хачин гоё хийнэ. Нэг удаа асуухад “Би тогооч шүү дээ” гэхэд нь л би “Тийм байх нь” гээд инээлдээд өнгөрсөн юм даг. Их тусархуу, маш цэвэрч тийм л эмэгтэй. Харин ахынхаа хэлсэн үгийг бодоод “Ах ёстой энэ удаа сайхан буудлаа даа. Ийм сайн эгчийг” гээд бодож эхэлсэн цагаас Сараа эгч ёстой л ид шидээ гаргаж эхэлсэн юм. Манай хэлтэсийн дарга Батаа бол ажлын мангас, архи амсах нь бүү хэл үнэрлэхгүй дээ. Бүр айраг ч ууддагүй хачин эр. Эхнэр хүүхдээ ёстой юугаар ч дутаахгүй аваад явдаг эр. Өөрөө ч ганган чамин ч гэж туйлгүй. Их л сэтгэл тэнэгэр алхана. Би ч ийм сайхан эхнэртэй хүн ингэж нүүр бардам явхаас ч яахав гэж үе үе түүнд цагаахан атаархаад өнгөрдөг байсан сан. Угаасаа л түүнийг манай хэлтэст даргаар томилогдож ирсэн цагаас бид хоёр бусадаас илүү дотно нөхөрлөж дарга цэрэг гэхээсээ илүү ах дүүс шиг харьцдаг байсан учираас нэг байранд хамт орсон хэрэг л дээ.

Гэтэл тэр орой гэртээ ороод ирвэл бөөн хэрүүл болж байх юм. Нүд орой дээрээ гарч, чихэндээ итгээгүй би “Энэ хоёр бас хэрэлддэг л юм байхдаа” хэмээн гайхсан амьтан тэдний өрөө рүү шагайвал Батаа дарга цаашаа хараад суучихсан эхнэр нь шал согтуу байгаа бололтой орон дээрээ үс толгой нь сэгсийгээд хоёр тал руугаа ганхан сууж харагдана. Батаа дарга

– Би чамайг хүүхэд гаргаад уухгүй байх гэж их горьдож байлаа гэхтэй зэрэгцэн нөгөө нэг намбалаг инээд алдсан Сараа эгч үг дуугүй шууд салаавч өгдөг байна шүү. Би цочсон ч гэж жигтэйхэн. Дуу гардаггүй санаа зовохдоо сэм гишгэсээр буцаад өрөө рүүгээ орлоо. Үс нь сэгсийж согтуу суугаа Сараа эгчийн тэр салаавч гаргаж байгаа нь бүр нэг зэвүү хүрэм, хэзээ язааны гудамжний архичингын төрх хардсан учир би ч нэг хэсэгтээ тавгүйрхэж орхилоо.

Маргааш нь даргатай таартал тэр харин юу ч болоогүй юм шиг инээчихсэн явж байх юм. Тэр дүр зургыг харсан би цочрооноосоо гараагүй явхад дарга харин зүв зүгээр байсанд би бас л гайхлаа. Манай баруун аймгийнхан их дэгтэй улс. Эмэгтэй хүн эр нөхрийнхөө нүүр өөд салаавч гаргах бүү хэл архи амсаж байхыг ч би хараагүй өссөн юм. Тэгээд би ийм зүйлд баахан эмзэг өссөн юм болов уу даа гэж өөрийгөө ч буруутгаж үзсэн сэн. Хамгийн хачин нь Сараа эгч түүнээс хойш ойр ойрхон ууж, уух бүртээ хачин их агсам тавив. Тэр болгонд дарга маань огт эмзэглэхгүй байсанд би улам гайхширч тэсгэлгүй өдрийн цайнаар хоёул ойролцоох цайны газар өөд алхангаа асууж орхив

– Даргаа Сараа эгч ягаад уугаад байнаа гэтэл тэр

– Харин ээ би уул нь зовоож зүдэрээгээд байгаа юм байхгүй л юм сан. Болохгүй бол хөөгөөд явуулнаа гээд огт юу ч болоогүй юм шиг хээв нэг хариуллаа

– Их уудаг байсан юм уу гэвэл

– Мэдэхгүй цус. Бид хоёр суугаад жил гаран л болж байна. Өмнө нь уудаг байсан болоод л уугаад байгаа байлгүй дээ. Би ч хөөгөөд явуулчиж болж байна. Хамгийн гол нь миний хүү бага байна л даа гээд айхтар хүнд биш их л сэтгэл хөнгөн зовж шаналсан шинжгүй ярьж байлаа.

* * *

Сүүлийн сар гаран Сараа эгч уусангүй. Тэр мөн л юу ч болоогүй юм шиг сэтгэл зовж, ичиж улайж байгаа ч юм алга. Яг л нөгөө хэвээрээ гэр орноо цэвэрлэж гүйх нь хачин. Бид хоёр угаалга хийж 00-н өрөөний тэрүүгээр үймж яваад санамсаргүйгээр

– Сараа эгч ээ. Та яагаад сая хэдэн удаа архи ууваа гэвэл тэрээр хоёр хацраа хонхойлгон инээсэнээ

– Харин тийм ээ эгч нь сая хэсэг баларлаа. Одоо дахиж уухгүй ээ гэв

– Та тэгээд уухаараа аймаар агсам юм

– Тийм ээ. Жаргал нь дэндэж байхгүй юу. Батаагаас өөр нөхөртэй байсан бол өдийд алуулсан байгаа байх аа гээд инээх юм. Би уул нь “Манай дарга дуугүй царайлчаад буруу зүйл хийж дээ. Тэгээд л Сараа эгч бачуураад ууж агсам тавиад байгаа байх” хэмээн даргыгаа сэм хардаж бас буруутгаж ч үзсэн. Гэтэл энэ хүн шал өөр зүйл ярьж өөрийгөө буруутан мэт хэлхэд нь өнөөх архи ууж муухай авирлаж байсаныг нь мартах шахаж өмнөөс нь баярлаад байж билээ.

Харамсалтай нь энэ эрүүл байдал удаан үргэлжлээгүй юм. Тэдний манай хоёр, жил хагас нэг гэрийн хоёр өрөөнд амьдрахдаа их зүйл болсон ч Сараа эгчийн уух тасраагүй үргэлжлэж байлаа. Хамгийн удаандаа сар гаран болоод дахидаг байв. Энэ хооронд дарга маань Сараа эгчээс хоёр удаа саллаа хэмээн хөөж, зөөж явуулсан ч их удахдаа л сарын дараа эргээд ирдэг байсан юм. Ирэхдээ илт өнгө зүс алдсан, өмссөн хувцас нь аймаар болсон ирдэг байсан юм. Ирээд сар гаран ёстой л хүний хань шиг байх нь даанч сайхан тэгээд л нөгөөх байдал. Би даргыгаа ч их өрөвддөг боллоо. Далайх нь сүртэй ч буулгахдаа зөөлөн гэж үг санаанд үргэлж орно.

Нэг орой дарга манай гэрийн хаалагыг тогшоод орж ирлээ. Үе үе манайд ийн айлчилна. Айлчилах ч гэж дээ уг нь нэг гэрт хирнээ тусдаа айл ухаантай юм болхоор байнга орж гараад байдаггүй байлаа. Би ч тэднийхээр онц шаардлаггүй бол орохгүй бүр зарим цагт гэртээ таархгүй ажил дээрээ уулзах ч явдал бий.

Тэрээр инээд алдан орж ирсэнээ

– Өөө… Олигтой тохижно гэж бодохгүй байгаа. Нэг мөр гэрийн хүнтэй болж байгаад л тэр талаар бодно доо гэхэд

– Наадах чинь л хамгийн буруу бодол шүү дээ. Чи одоо татлаа түтлээгүй мөнгө олж байгаа дээрээ л сайн зурагт, хөргөгчөөс эхлүүлэд цуглуулж бай. Үгүй ядахдаа л ганц мөнгөн аяга ч болтугай аваад цааш нь хийгээд бай. Эхнэр аваад хүүхэд гараад ирвэл чи бид хоёр шиг улс хоолны мөнгөө залгуулж байвал барав болдог юм гээд инээв. Бодоод байх нь ээ нээрээ ч тийм юм шиг санагдсан даа.

– Би Сараад хоол хүнсээ бэлд гээд сар бүр мөнгө өгдөг байсанаа болиод. Бодоод байсан чинь мань хашир хоолны мөнгөнөөс илүүчлээд уугаад байна гэж бодоод өгөхгүй хоёр сар боллоо. Тэгсэн ч архи уугаад байхаар нь бүүр бодоод олохгүй гайхшаа барж байлаа.

– Хөөх тэгээд хэдийдээ хаанаасаа архи олж уучаад байдаг юм гэтэл тэрээр тонгойгоод жуумалзасанаа

– Хүмүүс намайг хурган дарга болхоор ажлаа бүтээлгэх гэж надад есөн шидийн гадаад дотоод архи зөндөө барьж ирдэг юм. Би ямар архи уух биш. Шүүгээнд л хийчдэг гаднаас нь хархад зүгээр. Тэгсэн өчигдөр шөнө нэг анзаарсан чинь манай хүн харин тэрнээс задлаж уугаад л гээд учиргүй хөхөрөв. Нилээн инээж байсанаа

– Уусан хоосон шилнүүдээ араар нь өрөөд байсан байгаа юм даа гээд дахин чанга чанга хөхөрлөө.

– Хорь гаран шил архинаас бас гэж цөөхөн уужээ. 6-н шил хоосон байна. Урдуур нь бүтэн харагдаад байхаар хүн анзаардаггүй юм байна хө гэв. Миний уур ч хүрэх шиг инээд ч хүрэх шиг яахаа мэдэхгүй болж.

– Сараа эгчийн уух ер зогсохгүй шинжтэй шүү гэж илүү үг хэлхэд минь тэрээр хэсэгхэн бодол болсоноо

– Чамд л гэж хэлхэд ах нь архи уухаа болиод 4 жил гаран болж байна. Өмнө нь архи гэгч зүйлыг ёстой цөлмөж дуусгадаг байлаа. Ууж идэж явахдаа эхийгээ, ах дүүгээ их ч гомдоож явсан хүн. Харин бурхан надад ийм хүн илгээж хүн яаж зовоож явсаныг минь надад өөрийн бие дээр мэдрүүлж байгаа байх л гэж боддог болсон гээд уртаар санаа алдсаж билээ. Тэр бүр энэ хувь заяатайгаа эвлэрсэн харагдсан.

Сар жилүүд хөвөрч дарга маань хот руу шилжив. Хамгийн хачирхалтай нь эхнэр хүүхдээ авч явсангүй гэрээсээ цүнхтэй хувцасаа аваад л машиндаа ачаад яваад өгсөн. Сараа эгч юу ч болоогүй юм шиг даллаад үлдсэн юм. Тэр орой би найзуудтайгаа наргиж яваад шөнө орж ирвэл гал тогооны өрөөны гэрэл асаалттай байхаар харвал Сараа эгч өмнөө хэдэн шил пиво тавьчихсан тамхи татаад уйлаад сууж байна. Бага зэрэг халж зориг орсон би шууд түүн дээр очлоо

– Сараа эгчээ та яагаад уйлаад байгаа юм бэ

– Эгч нь архинаас болж амьдралаа алдаж байх шиг байна. Батаа ах нь чинь бид хоёрыг орхиод явчихлаа. Эгч нь Батаа ахыг нь чинь ёстой буруутгаж чадахгүй. Надаас л бүх юм болсон гээд уйлав. Тэрүүхэн хооронд би бас л түүнийг өрөвдөж орхилоо.

– Батаа дарга эргэж ирээд та хоёрыг аваад явах байхаа. Цаадах чинь хурдан зөөлөрдөг хүн шүү дээ гэхэд

– За за миний дүү унт. Эгч нь жаахан сууж байгаад унтна гээд бид хоёрын яриа дуусав.

Энэ цагаас эхлэн Сараа эгчийн уух бүр цадигаа алдсан даа. Үргэлж согтуу явна. Заримдаа хачин царай зүстэй хэдэн хүн ирсэн хамт архиддаг болов. Би ч тэсэхээ байж хоёр удаа муудаад авсан. Ёстой аймаар юм болж манай цонхыг хагалаад намайг шөнөжин харааж дайрч давшлаж билээ. Би ч өөр байр хайсаар тун удалгүй нүүсэн дээ. Хэд хэдэн удаа гудамжинд согтуу бүр хүүхдээ хөтөлөөд явж байхыг нь харсан болхоор өр өвдөөд дарга руугаа нэг удаа залгасан юм.

– Байна уу сайн уу дарга минь ээ гээд инээвэл

– Хөөх ямар сонин хүн сураггүй байсанаа гэнэт залгаж байнаа гэх түүний хөгжилтэй дуу гарлаа.

– Дарга минь би хэд хэдэн удаа Сараа эгчийг гудамжинд хүүхдээ хөтөлөөд согтуу явахыг харлаа.

– Би түүний байрны төлбөрийг сар бүр хийж байгаа. Бүр цахилгааны төлбөрийг нь ч өгдөг юм. Наанаас чинь яваад ямар очих гзар байх биш дээ. Хүүхдээ бодоод л ингэж байгаа юм тэрнээс би ямар наадханд чинь өртэй биш гэв.

– Үгүй ээ даргаа би Сараа эгчид зовсонгүй. Та хүүхдээ ядаж өөр дээрээ аваач гэхэд минь тэрээр санаа алдан хэсэг чимээгүй байсанаа

– Ах нь хүүхдээ авах амархан л даа. Хамгийн гол нь Сараад байгаа цорын ганц зүйл хүү нь шүү дээ. Би хүүгээ авах л юм бол наадах чинь шууд гудамжинд гарна. Харин ч хүүхэдтэйгээ болхоор уух нь бага байна биз гэж бодоод байгаа юмаа гээд бид хоёр ойр зуур зүйл ярисаар би утсаа салгасан юм. Сараа эгч аймгаас явахгүй тэнд хэдэн жил амьдарсан харин Батаа дарга байрны түрээс болон хоолны тав гурван цаас илүүчлээд үе үе эргэж тойроод л байсан юм билээ.